خزانة الادب و لب لباب لسان العرب (کتاب)«خزانة الادب و لب لباب لسان العرب»، کتابی است به زبان عربی که در باره علوم عربی و ادبیات عرب نگاشته شده است. تالیف این کتاب، از ۱۰۷۳ آغاز و تا ۱۰۷۹ ق، به طول انجامیده است و مهم‌ترین اثر ادبی عبد القادر بغدادی است. ۱ - ساختار کتابکتاب، دارای سیزده جلد و مشتمل بر مقدمه‌ای مفصل به قلم محقق، دکتر محمد نبیل طریفی ، مقدمه‌ای به قلم مؤلف و بخش‌های مختلف است که به موضوعات نحوی اختصاص یافته است. ۲ - گزارش محتوااین کتاب که خود، در واقع، شرحی بر شواهد شرح محمد بن حسن رضی استرآبادی بر « الکافیة » ابن حاجب است، شرحی است مبسوط بر مسائل نحوی که در آن به همه آراء و نظریات مختلف پرداخته شده است، اما مؤلف، همچون ابن حاجب، بیشتر، گردآورنده و مفسر آراء است تا صاحب نظریه‌ای خاص؛ با این همه، وی در جای جای کتاب، از خود استقلال رای نشان می‌دهد و در بحث از مسائل نحوی، نظریات خود را نیز در پیش می‌نهد یا از دیدگاهی خاص دفاع می‌کند. کتاب، از لحاظ استشهاد به آیات قرآن و احادیث نبوی و اشعار عرب ، بسیار غنی است و به خصوص اشعاری که در این کتاب مورد استشهاد قرار گرفته و شمار آنها نزدیک به هزار بیت است، دست مایه عبد القادر بغدادی در تالیف کتاب بزرگ « خزانة الادب » شده است که خود در واقع شرح گسترده‌ای است بر شواهد شعری استرآبادی. پاره‌ای از عبارات « نهج البلاغة » نیز در شرح استرآبادی مورد استشهاد قرار گرفته است. عبد القادر، شواهد شرح استرآبادی را با شماره آورده است و فارغ از متن، به تحلیل صرفی و نحوی شواهد پرداخته و اقوال نحوی راجع به آن را بیان کرده است. وی، پس از طرح مسائل فرعی ابیات، به منبع شناسی اشعار و گویندگان آنها اشاره می‌کند و شرح حال بسیاری از نویسندگان و شاعران را به دست می‌دهد. عبد القادر، هم چنین نظر لغویان را در باره شواهد، مورد مطالعه قرار می‌دهد و با ذکر ابیات دیگر قصیده‌ها، راجع به آنها اعم از اشعار دوره جاهلی و دوره اسلامی- بحث می‌کند. بنا بر این، دیگر نمی‌توان این کتاب را تنها به عنوان شرح شواهد دانست، زیرا روایات بی شمار در زمینه اخبار و اشعار عرب جاهلی و اسلامی، از «خزانة الادب»، دایرة المعارفی ادبی ساخته است که دیگر هیچ ادیبی از آن نمی‌تواند بی نیاز باشد. مؤلف، در مقدمه کتاب، برنامه و نیز منابع کار خود را به تفصیل معرفی کرده است. ۳ - وضعیت کتاباین اثر، در ۴ جزء، نخست در بولاق و سپس در قاهره، در سال ۱۹۳۵ م، با شرح و تحقیق عبد السلام محمد هارون منتشر شد. نسخه حاضر در برنامه، در ۱۲ جلد، با پاورقی‌های محقق، زیر نظر دکتر امیل بدیع یعقوب منتشر شده و در انتهای هر جلد، فهرست تراجم و نیز فهرست مطالب مندرج در آن جلد آمده است. جلد دوازدهم این مجموعه، مشتمل بر یادداشتی به قلم دکتر محمد فلفل در باره روش بغدادی در شرح شواهد نحوی می‌باشد و در ادامه این جلد و نیز جلد سیزدهم فهرست‌های ذیل آمده است: ۱. فهرست آیات قرآنی؛ ۲. فهرست احادیث و آثار و اخبار؛ ۳. فهرست ضرب المثل‌ها؛ ۴. فهرست قافیه‌ها؛ ۵. فهرست رجزها؛ ۶. فهرست اعلام؛ ۷. فهرست شهرها و جای‌ها؛ ۸. فهرست بلاغت و نقد؛ ۹. فهرست عروض و قافیه ؛ ۱۰. فهرست ایام العرب؛ ۱۱. فهرست منابع و مآخذ؛ ۱۲. فهرست مطالب کتاب. [۱]
شمس، مریم، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۲، ص۳۶۸- ۳۶۹.
[۲]
ارزنده، مهران، همان، ج۸، ص۱۸۰.
[۳]
یادداشت دکتر محمد فلفل.
۴ - پانویس
۵ - منبعنرم افزار تراث ۲، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور). رده‌های این صفحه : کتاب شناسی
|